Üçüncü Risale olan Üçüncü Kısım
[Kur’an-ı Mu’ciz-ül Beyan’ın ikiyüz aksam-ı i’caziyesinden (Yirmibeşinci Sözde tafsilatlı olarak ikiyüz, tasnif edilerek kırk vecih-i i’caz, Yedinci Lem’ada On vücuh ve Lemaatta Yedi nev’i i’caz gösterilmiştir.)
nakşî bir kısmını gösterecek bir tarzda, Kur’an-ı Azîmüşşan’ı, Hâfız Osman hattıyla taayyün eden ve Âyet-i Müdayene mikyas tutulan sahifeleri ve Sure-i İhlâs vâhid-i kıyasî tutulan satırları muhafaza etmekle beraber, o nakş-ı i’cazı göstermek tarzında bir Kur’an yazmağa dair mühim bir niyetimi; hizmet-i Kur’andaki kardeşlerimin nazarlarına arzedip meşveret etmek ve onların fikirlerini istimzac etmek (fikirlerini mecz etmek) ve beni ikaz etmek için (yani tevafukla görünen İ’caz-ı Kuraniyeyi kendinden bilmeyerek Kur’anın bir nev’i i’cazı olduğunu bilmekle kendini ikaz etmek için) şu kısmı yazdım, onlara müracaat ediyorum. Şu üçüncü kısım “Dokuz Mes’ele”dir.]
(SEKİZİNCİSİ: Seyranî’dir. Bu zât, Hüsrev gibi Nur’a müştak ve dirayetli olan tevafukata dair Isparta’daki talebelerin fikirlerini istimzaç ettim. Ondan başkaları, kemal-i şevk ile iştirak ettiler. O zât başka bir fikirde ve başka bir merakta bulunduğu için, iştirak etmemekle beraber, beni de kat’î bildiğim hakikattan vazgeçirmek istedi. Cidden bana dokunmuş bir mektub yazdı. Eyvah dedim, bu talebemi kaybettim! Çendan fikrini tenvir etmek istedim. Başka bir mana daha karıştı. Bir şefkat tokadını yedi. Bir seneye karib bir halvethanede (yani hapiste) bekledi. Lem’alar 45 )
Birinci Mes’ele: Kur’an-ı Azîmüşşan’ın enva’-ı i’cazı kırka baliğ olduğu, İ’caz-ı Kur’an namındaki Yirmibeşinci Söz’de bürhanlarıyla isbat edilmiş.
Bazı enva’ı tafsilen, bir kısmı icmalen muannidlere karşı dahi gösterilmiş.
Hem Kur’anın i’cazı, tabakat-ı insaniyede kırk tabakaya karşı ayrı ayrı i’cazını gösterdiği, Ondokuzuncu Mektub’un Onsekizinci İşaretinde beyan edilmiş ve o tabakatın on kısmının ayrı ayrı hisse-i i’caziyelerini isbat etmiş.
Sair otuz tabaka-i âher, ehl-i velayetin muhtelif meşrebler ashabına ve ulûm-u mütenevvianın ayrı ayrı ashablarına ayrı ayrı i’cazını gösterdiğini, onların ilmelyakîn, aynelyakîn, hakkalyakîn derecesinde Kur’an hak Kelâmullah olduğunu, iman-ı tahkikîleri göstermişler.
Demek herbiri, ayrı ayrı bir tarzda bir vech-i i’cazını görmüşler.
Evet ehl-i marifet bir velinin fehmettiği i’caz ile, (İmam-ı A’zam demiş: “Lâ ilahe illallah, tevhide alem ve isimdir.” Mektubat – 341
Hatta Risale-i Nurun ayetlerden fehmettiği i’caz, ehl-i marifet bir velinin fehmettiği i’caza misal gösterilebilir.)
Ehl-i aşk bir velinin müşahede ettiği cemal-i i’caz bir olmadığı gibi;
(Neye felah bulacaklarını tayin etmiyor. Güya o sükûtla der: “Ey müslümanlar! Müjde size. Ey müttaki! Sen Cehennem’den felah bulursun. Ey sâlih! Sen Cennet’e felah bulursun. Ey ârif! Sen rıza-yı İlahîye nail olursun. Ey âşık! Sen rü’yete mazhar olursun.” ve hâkeza… Sözler – 394)
Muhtelif meşaribe göre cemal-i i’cazın cilveleri değişir.
Bir İlm-i Usûl-üd Din allâmesinin ve bir imamının gördüğü vech-i i’caz ile (Esasata bakan imanın erkânındaki vech-i İcaz demektir.)
Füruat-ı şeriattaki bir müçtehidin gördüğü vech-i i’caz bir değil ve hâkeza… (İman esasatının dışında kalan herşey teferruattır. Farzlar dahi teferruattır. Bu cümle esasatın ne derece kıymettar olduğunu gösteriyor.)
Bunların tafsilen ayrı ayrı vücuh-u i’cazını göstermek elimden gelmiyor. Havsalam dardır, ihata edemiyor; nazarım kısadır, göremiyor. Onun için yalnız on tabaka beyan edilmiş, mütebâkisi icmalen işaret edilmiş. Şimdi o tabakalardan iki tabaka, Mu’cizat-ı Ahmediye Risalesinde çok izaha muhtaç iken, o vakit pek noksan kalmıştı.
Birinci Tabaka: “Kulaklı tabaka” tabir ettiğimiz âmî avam; yalnız kulak ile Kur’anı dinler, kulak vasıtasıyla i’cazını anlar. Yani der: “Bu işittiğim Kur’an, başka kitablara benzemez. Ya bütününün altında olacak veya bütününün fevkınde olacak. Umumun altındaki şık ise kimse diyemez ve dememiş, şeytan dahi diyemez.
Öyle ise, umumun fevkındedir.”
İşte bu kadar icmal ile Onsekizinci İşaret’te yazılmıştı. Sonra onu izah için Yirmialtıncı Mektub’un “Hüccet-ül Kur’an Alâ Hizb-iş Şeytan” namındaki Birinci Mebhası, o tabakanın i’cazdaki fehmini tasvir ve isbat eder.
(Kırk tabakadan her tabakaya karşı bir pencere açar, i’cazını gösterir.
Hattâ yalnız kulağı bulunan ve bir derece mana fehmeden avam tabakasına karşı, Kur’anın okunmasıyla başka kitablara benzemediğini, kulak sahibi tasdik eder.
Ve o âmi der ki: “Ya bu Kur’an bütün dinlediğimiz kitabların aşağısındadır.
Hattâ manayı da fehmetmeyen cahil âmi tabakaya karşı da Kur’an-ı Hakîm, usandırmamak suretiyle i’cazını gösterir.
Evet o âmi, cahil adam der ki: “En güzel, en meşhur bir beyti iki-üç defa işitsem, bana usanç veriyor. Şu Kur’an ise hiç usandırmıyor, gittikçe daha ziyade dinlemesi hoşuma gidiyor. Öyle ise bu insan sözü değildir.” Mektubat – 181)
İkinci Tabaka: Gözlü tabakasıdır.
(Hattâ yalnız gözü bulunan kulaksız, kalbsiz, ilimsiz tabakasına karşı da, Kur’anın bir nevi alâmet-i i’cazı vardır. Mektubat – 182)
Yani: Âmi avamdan veyahut aklı gözüne inmiş maddiyyunlar tabakasına karşı, Kur’anın göz ile görünecek bir işaret-i i’caziyesi bulunduğu, Onsekizinci İşaret’te dava edilmiş. Ve o davayı tenvir ve isbat etmek için, çok izaha lüzum vardı. Şimdi anladığımız mühim bir hikmet-i Rabbaniye cihetiyle o izah verilmedi. Pek cüz’î birkaç cüz’iyatına işaret edilmişti. Şimdi o hikmetin sırrı anlaşıldı ve te’hiri daha evlâ olduğuna kat’î kanaatımız geldi.
Şimdi o tabakanın fehmini ve zevkini teshil etmek için; kırk vücuh-u i’cazdan göz ile görülen bir vechini, bir Kur’anı yazdırdık ki o yüzü göstersin.
(Bu üçüncü kısmın mütebâki mes’eleleri ile Dördüncü Kısım tevafukata dair olduğu için; tevafukata dair olan fihriste ile iktifa edilerek, burada yazılmamışlardır. Yalnız Dördüncü Kısma ait bir ihtar ile Üçüncü Nükte yazılmıştır.)
(Kur’anda ayetlerin birbirine bakması işarettir ki; Kur’anın lafızlarında tevafukat cihetinde böyle i’caz varsa ayetlerin birbirine bakan manalarındaki i’caz daha kuvvetlidir. Kuvvetine binaen bu ayetler bir araya getirilmekle bir vird yapılabilir.)
İHTAR: Lafz-ı Resuldeki nükte-i azîmenin beyanında yüzaltmış âyet yazıldı. İşbu âyetlerin hasiyeti pek azîm olmakla beraber; mana cihetiyle birbirini isbat ve tekmil ettiğinden, çok manidar olduğu için, muhtelif âyâtı hıfzetmek veya okumak arzusunda bulunanlara bir hizb-i Kur’anî olduğu gibi; Kur’an kelimesindeki nükte-i azîmenin beyanında, altmışdokuz âyât-ı azîmenin derece-i belâgatı pek fevkalâde ve kuvvet-i cezaleti pek ulvîdir. Bu da ikinci bir hizb-i Kur’anî olarak ihvana tavsiye edilir.
Yalnız Kur’an kelimesi, yedi silsile-i Kur’anda mevcud olup, umum o kelimeyi tutmuş, hariç iki kalmış. O iki de kıraet manasında olduğundan; o huruc, nükteye kuvvet vermiştir.
Resul lafzı ise o kelime ile en ziyade münasebetdar sureler içinde Sure-i Muhammed ile Sure-i Fetih olduğundan, o iki sureden çıkan silsilelere hasrettiğimizden, hariç kalan Resul lafzı şimdilik dercedilmemiştir. Vakit müsaade etse, bundaki esrar yazılacaktır inşâallah.
Üçüncü Nükte: “Dört Nükte”dir.
Birinci Nükte: Lafzullah, mecmu’-u Kur’anda ikibin sekizyüz altı defa zikredilmiştir. Bismillah’takilerle beraber Lafz-ı Rahman, yüz ellidokuz defa; Lafz-ı Rahîm, ikiyüz yirmi; Lafz-ı Gafur, altmışbir; Lafz-ı Rab, sekizyüz kırkaltı; Lafz-ı Hakîm, seksenaltı; Lafz-ı Alîm, yüzyirmialtı; Lafz-ı Kadîr, otuzbir; Lâ İlahe İllâ Hu’daki Hu, yirmialtı defa zikredilmiştir. {(Haşiye): Kur’andaki âyâtın mecmu’-u adedi 6666 olması ve şu geçen 89. sahifede mezkûr esma-i hüsnanın adedi, 6 rakamıyla alâkadar bulunması; ehemmiyetli bir sırra işaret ediyor. Şimdilik mühmel kaldı.} Lafzullah adedinde çok esrar ve nükteler var. Ezcümle: Lafzullah ve Rab’dan sonra en ziyade zikredilen Rahman, Rahîm, Gafur ve Hakîm ile beraber Lafzullah, Kur’an âyetlerinin nısfıdır. Hem Lafzullah ve Allah lafzı yerinde zikredilen Lafz-ı Rab ile beraber, yine nısfıdır. Çendan Rab lafzı sekizyüz kırkaltı defa zikredilmiş, fakat dikkat edilse, beşyüz küsuru Allah lafzı yerinde zikredilmiş, ikiyüz küsuru öyle değildir. (Makam itibari ile Allah lafzı olması gerekirken
Hem Allah, Rahman, Rahîm, Alîm ve Lâ İlahe İllâ Hu’daki Hu adediyle beraber yine nısfıdır. Fark yalnız dörttür. Ve Hu yerinde Kadîr ile beraber, yine mecmu’-u âyâtın nısfıdır. Fark dokuzdur. Lafz-ı Celal’in mecmuundaki nükteler çoktur. Yalnız şimdilik bu nükte ile iktifa ediyoruz.
İkinci Nükte: Sureler itibariyledir. Onun dahi çok nükteleri var. Bir intizam, bir kasd ve bir iradeyi gösterir bir tarzda tevafukatı vardır.
Sure-i Bakara’da, âyâtın adediyle Lafz-ı Celal’in adedi birdir. Fark dörttür ki, Allah lafzı yerinde dört Hu lafzı var. Meselâ: Lâ İlahe İllâ Hu’daki Hu gibi. Onunla muvafakat tamam olur. Âl-i İmran’da yine âyâtıyla Lafz-ı Celal tevafuktadır, müsavidirler. Yalnız Lafz-ı Celal, ikiyüz dokuzdur, âyet ikiyüzdür. Fark dokuzdur. Böyle meziyat-ı kelâmiyede ve belâgat nüktelerinde küçük farklar zarar vermez, takribî tevafukat kâfidir. Sure-i Nisa, Maide, En’am üçünün mecmu’-u âyetleri, mecmuundaki Lafz-ı Celal’in adedine tevafuktadır. Âyetlerin adedi dörtyüz altmışdört, Lafz-ı Celal’in adedi dörtyüz altmışbir; Bismillah’taki Lafzullah ile beraber tam tevafuktadır. Hem meselâ: Baştaki beş surenin Lafz-ı Celal adedi; Sure-i A’raf, Enfal, Tevbe, Yunus, Hud’daki Lafz-ı Celal adedinin iki mislidir. Demek bu âhirdeki beş, evvelki beşin nısfıdır. Sonra gelen Sure-i Yusuf, Ra’d, İbrahim, Hicr, Nahl surelerindeki Lafz-ı Celal adedi, o nısfın nısfıdır. Sonra Sure-i İsra, Kehf, Meryem, Tâhâ, Enbiya,
Hacc;
______
{(Haşiye): Bu beşer taksimat üzere bir sır inkişaf etmişti. Hiçbirimizin haberi olmadan şuradaki altı sure kaydolmuş. Şübhemiz kalmadı ki; gaibden, ihtiyarımızın haricinde altıncısı girmiş; tâ bu nısfiyet sırr-ı mühimmi kaybolmasın.}
______
o nısfın nısfının nısfıdır. Sonra gelen beşer beşer, takriben o nisbetle gidiyor; yalnız bazı küsuratla fark var. Öyle farklar, böyle makam-ı hitabîde zarar vermez. Meselâ: Bir kısım yüz yirmibir, bir kısmı yüz yirmibeş, bir kısmı yüz ellidört, bir kısmı yüz ellidokuzdur. Sonra Sure-i Zuhruf’tan başlayan beş sure; o nısf-ı nısf-ı nısfın nısfına iniyor. Sure-i Necm’den başlayan beş; o nısf-ı nısf-ı nısf-ı nısfın nısfıdır; fakat takribîdir. Küçük küsuratın farkları, böyle makamat-ı hitabiyede zarar vermez. Sonra gelen küçük beşler içinde, üç beşlerin yalnız üçer aded Lafz-ı Celal’i var. İşte bu vaziyet gösteriyor ki: Lafz-ı Celal’in adedine tesadüf karışmamış, bir hikmet ve intizam ile adedleri tayin edilmiş.
Lafzullah’ın Üçüncü Nüktesi: Sahifeler nisbetine bakar. Şöyle ki:
Bir sahifede olan Lafz-ı Celal adedi, o sahifenin sağ yüzü ve o yüze karşıki sahifeye ve bazan soldaki karşıki sahife ve karşının arka yüzüne bakar. Ben kendi nüsha-i Kur’aniyemde bu tevafuku tedkik ettim. Ekseriyetle gayet güzel bir nisbet-i adediye ile bir tevafuk gördüm. Nüshama da işaretler koydum. Çok defa müsavi olur. Bazan nısıf veyahud sülüs oluyor. Bir hikmet ve intizamı ihsas eden bir vaziyeti vardır.
Dördüncü Nükte: Sahife-i vâhiddeki tevafukattır. Kardeşlerimle üç-dört ayrı ayrı nüshaları mukabele ettik. Umumunda tevafukat matlub olduğuna kanaatımız geldi. Yalnız, matbaa müstensihleri başka maksadları takib ettiklerinden, bir derece tevafukatta intizamsızlık düşmüş. Tanzim edilse, pek nadir istisna ile, mecmu’-u Kur’anda ikibin sekizyüz altı Lafz-ı Celal’in adedinde tevafukat görünecektir. Ve bunda bir şu’le-i i’caz parlıyor. Çünki fikr-i beşer, bu pek geniş sahifeyi ihata edemez ve karışamaz. Tesadüfün ise, bu manidar ve hikmetdar vaziyete eli ulaşamaz.
Dördüncü Nükte’yi bir derece göstermek için, yeni bir Mushaf yazdırıyoruz ki; en münteşir Mushafların aynı sahife, aynı satırlarını muhafaza etmekle beraber, san’atkârların lâkaydlığı tesiriyle adem-i intizama maruz kalan yerleri tanzim edip, tevafukatın hakikî intizamı inşâallah gösterilecektir.. ve gösterildi.